De Vliegboot Dornier in dienst bij de Koninklijke Marine in Nederlands-Indië

Zij werden de X-boten genoemd uitermate geschikt om op zee te starten en landen zij vlogen over de hele Indische archipel als verkenning en patrouille vliegboot om de Indische eilanden te bewaken.

Het was oorlog in Indië die begon toen Japanse jagers en bommenwerpers Pearl Harbor aanvielen op 7 december 1941 het was de bedoeling om vanaf het noorden het westen en het oosten vanuit de Pacific Nederlands-Indië aan te vallen en Australië.

De Marine Luchtvaartdienst deed vanuit Soerabaja ( Morokrembangan) en Batavia (Tandjong Priok ) goed werk met vluchten uit te voeren als bewaking en verkenning.

Wij schrijven 23 december 1941 de Japanse aanvallen op de Indische eilanden werden steeds heviger en meer Japanse zeetransporten werden waar genomen door de patrouilles die werden gemaakt door de Dornier vliegboten.

Er werd een bericht uit gegeven aan de onderzeeboot Hr.Ms. K-XIV nabij Kuching ten Noord-Westen van Borneo de K-XIV  bevond zich in de ochtend van bovengenoemde datum ingevolge de opdracht Commandant Zee Macht ( CZM) in het zeegebied begrensd door de aan de Api Passage en de lijn Soebi besar Natoena.)

 

Het verkenningsbericht van de CZM ontvangen luidde als volgt  “3 grote kruisers, 1 jager koers Noord 0316  Oost 1036 de K-XIV  bevond zich in de buurt en verkenden een vliegboot, de K-XIV ging onder water herkende deze als een Nederlandse
X-vliegboot, kwamen toen aan de oppervlakte en ontvingen optisch sein van de  X-35: ” vijand NO van u afstand 40 mijl, koers 225,  vaart 8 mijl.
De X-35 vloog daarna weg in de richting vijand,……………………… zie onder het officiële verslag van
Ltz.1  C.A.J. van Well Groeneveld,  uit de Collectie verzameld door Dhr. M.G.J van Zeeland

Voor de historicus een bijzondere gegeven uit de Marine historie Nederlands-Indië.

Het verslag vanuit de Dornier X-35 is te lezen van Pieter Jaapies op internet,
Pieter Jaapies was de piloot van de X-35 hier beschrijf ik ook zijn verhaal en zijn betrokkenheid bij deze bijzondere aanval op een Japans konvooi in oorlogstijd 23 december 1941 in de Indische Archipel.

VERKENNEN EN BEWAKEN .
Dornier Do 24K vliegboten van de Marineluchtvaartdienst. 

Uit het boek van:  N.Geldhof.

GVT  1

Ten tijde van de Japanse inval was luitenant ter zee 1e klasse J.H.J. Nepveu groepscommandant van GVT  1  ( Groep Vliegtuigen 1 )
De groep beschikte over de navolgende vliegboten:

X-15  –  Bootcommandant: Luitenant ter zee der 2e klasse KMR  P. Span.
X-35  –  Bootcommandant: Luitenant ter zee der 3e klasse KMR  P. Jaapies.
X-36  –  Bootcommandant: Luitenant ter zee der 2e klasse KMR  R. Landman.

Vanaf 22-12- tot 26-12-1941 werd de X-36 tijdelijk vervangen door de X-6. Bootcommandant van de X-6 was toen de Luitenant ter zee 2e klasse W.C.L. Nuver.

Krijgsverrichtingen
Na de aankomst te Samba werd reeds op 13 december 1941 begonnen met het uitvoeren van twee verkenningspatrouilles boven de Zuid-Chinese Zee.
tijdens een dergelijke verkenningsvlucht moest X-36 op 15 december wegens motorstoring een noodlanding op zee maken ten Zuiden van de Natoena eilanden.
Het toestel werd naar Pontianak gesleept en daar voor reparatie in het vliegtuigdok van de MLD opgenomen. De middenmotor werd verwisseld, maar tijdens een Japanse luchtaanval op 20 december werd de hulpeloos in het dok liggend X-36 gemitrailleerd, waarbij de middenmotor zwaar gehavend werd. De boot werd daarna gedeeltelijk hersteld en de volgende dag op twee motoren naar Soerabaja gevlogen.

Inmiddels hadden de Japanners op 17 december het olieplaatsje Miri bezet en drongen ze verder in Z.W.-richting langs de kust van Borneo. De overgebleven twee Dorniers van
GVT 1  waren voortdurend in de lucht om de Japanse bewegingen te ontdekken en te rapporteren. Sterke Japanse jager-patrouilles boven het zeegebied van de  Zuid-Chinese Zee bemoeilijkten in deze periode het uitvoeren van luchtverkenningen met de langzame en zwak bewapende Dorniers in hoge mate.

Op 19 december geraakte de X-35 nabij de Tambelan eilanden in een luchtgevecht met een Japans jachtvliegtuig, welke de vliegboot echter lichte schade toegebracht, de Japanner verbrak daarop om onbekende redenen zijn aanval en maakte rechtsomkeer.

Op 22 december ontving GVT 1 versterking in de vorm van de oude lesboot X-6, welke ter vervanging van de X-36 uit Soerabaja naar Sambo werd overgevlogen. Deze boot ontdekte de daaropvolgende dag een Japans konvooi  benoorden Tandjong Datoe en boekte hiermee het eerste succes sinds 13 december, toen GVT 1 met de verkenningen een begin had gemaakt. Ook nu waren de Japanners op hun qui-vive; de X-6 raakte in een luchtgevecht gewikkeld , maar de bootcommandant wist zijn achtervolger in een duikvlucht van zich af te schudden. Tijdens het optrekken uit deze duikvlucht werd LTZ 2  Nuver licht gewond. De locatie van het konvooi werd niettemin vastgesteld en doorgeseind, waarna de X-35 opdracht ontving om de verdere bewegingen van de Japanse transportvloot te schaduwen.
Nog dezelfde middag van 23 december ging de X-35 op we naar de aangeven locatie. op circa 45 mijl te Z.W van het konvooi ontdekte de bemanning en boven water varende onderzeeboot, welke na wisseling van het verkenningssein onderzeeboot Hr.Ms. K-XIV bleek te zijn. Op het met seinlamp verzochte bestek van de vijand gaf de vliegboot het gegiste bestek aan de onderzeeboot door. Daarna vloog de X-35 naar het vijandelijke konvooi om de juiste en koers te kunnen vaststellen. De verbeterde gegevens werden hierna optisch aan de Hr.Ms. K-XIV doorgeseind, waarna tevens werd afgesproken om onderling radiocommunicatie te houden.

Een tweede verkenning van het Japans konvooi resulteerde wederom in bepalingen van de koers, vaart en het aantal schepen. Deze gegevens bereikten de K-XIV langs de normale hiërarchieke weg per telegram.

De daarna volgende samenwerking tussen de X-35  en  Hr.Ms. K-XIV
( commandant lTZ 1  C.A.J. van Well Groeneveld ) is uniek gebleven in de oorlogsgeschiedenis van de MLD en de Onderzeedienst. Vliegtuig zowel als onderzeeboot stonden in geen enkele bevelsverhouding of tactisch verband met elkaar. De bootcommandant van de X-35, de LTZ 3  KMR  P. Jaapies,  had nog maar net zijn waarnemersopleiding voltooid en kreeg nu een prachtige gelegenheid om de theorie betreffende de samenwerking tussen schip en vliegtuig in de praktijk te brengen!

Na het konvooi voor de tweede achtereenvolgende maal te hebben verkend, ontdekte de bemanning van de X-35, dat vanaf één der twee begeleidende Japanse kruisers kort na elkaar twee katapult-watervliegtuigen werden afgeschoten. Deze vliegtuigen moesten kennelijk de nodige nabij bescherming van het konvooi verzorgen. De bootcommandant van de X-35 realiseerde zich, dat door deze Japanse actie de kans op ontdekking van de boven water varende K-XIV  bijzonder groot was geworden. Hij trachtte daarom de beide watervliegtuigen naar zich toe te lokken en tevens in N.W.-richting te verdwijnen, hetgeen in eerste aanleg gelukte.

Hierdoor zou Hr.Ms. K-XIV in staat zijn om met hoge bovenwatervaart het konvooi te naderen en in de meest gunstige aanvalspositie te komen. Tijdens de achtervolging van beide waterjagers wist de X-35 in een wolkendek te ontkomen en vloog daarna in een grote boog om het Japanse konvooi heen.
Het bleek nu dat de transportvloot- welke uit twee kruisers, vier torpedobootjagers en verscheidene koopvaardijschepen bestond – op. ca 10 mijl aan de achterzijde beschermd door nog eens twee kruisers en vier jagers. Snel werd de K-XIV van één en ander op hoogte gebracht.
Kort daarna verschenen beide waterjagers weer. De X-35 bevond zich op dat moment op grote hoogte, waardoor de boot aan de romp onderzijde wegens het gemis van defensieve bewapening bijzonder kwetsbaar was voor mitrailleurvuur van vijandelijke jagers. De boot kon daardoor zijn ongunstige gevechtspositie net snel genoeg verlaten door naar het wateroppervlak te ontkomen. De vlieger trachtte daardoor met succes aan zijn achtervolgers te ontkomen door in enige wolkenflarden te verdwijnen, doch kon niet verhinderen dat beide snelle en wendbare zeejagers gedurende een half uur de boot met hun kanon bewapening flinke schade toebrachten. Tenslotte gelukte het hem om de X-35 in veiligheid te stellen door in een dik wolkendek te vliegen. De vijandelijke jagers braken het gevecht af en keerden naar het Japanse konvooi terug.

De bemanning van de X-35 is er wonderwel zonder enige kleerscheuren vanaf gekomen, maar na een eerste inspectie tijdens de retourvlucht naar Sambas bleek de boot romp verscheidene gaten te vertonen, terwijl ook de benzinetanks lekten. Men poogde nog de gaten zo goed en zo kwaad als mogelijk met eigen middelen te verhelpen, maar toen de boot tenslotte op de rivier neerstreek om af te meren, bleek de lekkage zò groot,dat het toestel begon te zinken. Nog juist bijtijds werd de X-35 op het strand gezet.  ’s Nachts werkte de bemanning met man en macht aan het voor lopige herstel, met als resultaat, dat dat de boot op 24 december voor volledige reparatie naar Soerabaja kon terugvliegen.
De bootcommandant bleef evenwel achter en gedurende de reparatietijd van zijn boot als boordschutter in de X-6.

De boven beschreven afleidingsmanoeuvres van de X-35 stelden de commandant van de Hr.Ms. K-XIV in staat om het Japanse konvooi ’s avonds ongestoord te bereiken en in aanvalspositie te komen.

De onderzeeboot drong door het torpedojagerscherm heen en slaagde erin vier transportschepen ( waaronder een tanker ) met een gezamelijk tonnage van ca. 40.000 BRT in het ondiepe water voor de kust van Kuching te torpederen.  Na de oorlog kon uit Japanse bronnen worden vastgesteld, dat twee vrachtschepen.n.l.
de ” Katori Maru” van 10.00 ton en de “Hioyshi Maru “van 2.000 ton voor de Japanners totaal verloren gingen. De beide andere schepen waren resp. het marinetransportschip “Hokai Maru”van 8.400 ton en de grote marinetanker “Daisantonan Maru” van ruim 19.000 ton. Volgens na-oorlogs Japans rapporten werden deze schepen niet ernstig beschadigd en was de tanker zelfs in staat om vier dagen later de Camranhbaai  uit te varen.

Na deze succesvolle actie van de X-35 kregen de overgebleven boten van GVT 1, de X-15 en de X-6, opdracht om het Brits-Indische bataljon uit Kuching op te sporen. Na de val van deze stad op 26 december 1941 trok deze troepenmacht zich in de jungle terug om te trachten het vliegveld Singkawang te bereiken. Inderdaad gelukte het GVT 1 om de  Brits-Indiërs te vinden,waarna zij vanuit de lucht werden bevoorraad.

 

Bronnen:

Marine archieven,
NIMH,
C.A.J. van Well Groeneveld.
Dhr. M.G.J van Zeeland.
Boek: Verkennen en Bewaken  van N.Geldhof.
Illustraties, Joes Wanders, W.H Ravell, Fly to/do24